Os bolseiros: vítimas da precariedade laboral

Camiño Alvite

Se ben a precariedade laboral é un fenómeno que afecta á ampla maioría dos xornalistas, cabe destacar que esta se concentra especialmente en determinados sectores laborais. Un deles son os bolseiros, que pasaron de ser estudantado que completa a súa formación de maneira práctica a ser man de obra barata. Esta situación de extremaprecariedade desenvólvese no seo dun sistema de produción concreto salvagardado por un determinado marco político, que a permite. Isto deriva nunha redución de postos de traballo. Ademais, no xornalismo en concreto, a precariedade laboral ten como consecuencia a conformación dun novo concepto de “xornalista multitarefa”, é dicir, un profesional que se fai cargo de tarefas que no pasado estaban reservadas a varios traballadores. Esta situación acaba prexudicando á calidade da información: polo tanto, toda a sociedade é vítima das condicións laborais dos xornalistas, xa que dependemos da labor destes profesionais para actividades tan fundamentais como a proceso democrático. Os bolseiros participan na actividade produtiva xunto con estes traballadores xa consolidados cun fin formativo, é dicir, para desenvolverse como profesionais e garantir, nun futuro, un xornalismo de calidade. Porén, cada vez son máis os que denuncian un trato abusivo por parte das empresas dos medios de comunicación.

Neste post centrámonos naquelas persoas que completan os seus estudos de xornalismo nun medio de comunicación a través dunha bolsa, é dicir, un bolseiro. Esta definición vai ser importante á hora de comparar se a realidade laboral se axusta a ela. Analizaremos as causas que levaron ás redaccións a atribuír funcións propias dun empregado ao estudando en prácticas, feito que implica unha contradición coa finalidade do convenio coa universidade, que é a formación do estudante. Segundo o  Informe Anual de la Profesión Periodística do ano 2016, un 93,1% dos estudantado de xornalismo exerce de bolseiro, se ben tan só o 51’9% recibe algún tipo de remuneración.

Coa entrada en vigor do plan Bolonia esíxeselles aos estudantes que realicen prácticas curriculares universitarias. Estas atópanse reguladas polo RD 529/2014 do 11 de xullo. Nel abórdanse as condicións do alumnado en prácticas para garantir a súa formación: afírmase que o estudante deberá estar tutelado e non poderá facer máis de catro horas diarias nin desempeñar tarefas en horario nocturno. Porén, en España existe un extenso baleiro legal neste tema. As empresas da información aprovéitano para abusar dos bolseiros. Sóenlles enconmendar responsabilidades fóra das súas capacidades como cubrir eventos, elaborar a maquetación do xornal ou redactar noticias de gran transcendencia sen supervisión nin axuda por parte profesional formado, prácticas que contrarian directamente o fin das becas.

Estas condicións precarias van estreitamente ligadas á crise económica do 2008. O ámbito da información foi un dos sectores máis afectados por mor da crise interna que o asolagaba dende anos atrás. Esta situación traduciuse nunha notable redución de plantilla e salarios: o obxectivo das empresas pasou a ser o mantemento dunha contención de custes que as levou a prescindir de traballadores de categoría profesional. En moitos casos, compénsalles asumir os riscos que supón outorgar as funcións dun xornalista a membro do estudantado.

Xunto coa crise nomeada crise económica, as respostas de certos gobernos remataron por agravar a situación. A Reforma Laboral do 2012 impulsada polo goberno do PP tamén repercutiu nos contratos de prácticas. A idade máxima para obter un destes ascendeu a 30 anos, se ben se afirmou que esta sería reducida a 25 cando a taxa de desemprego caera ó 15%. Por se fose pouco, eliminouse a regulación que impedía a unha mesma empresa ter a un mesmo traballador nun contrato de formación e, seguidamente, nun de prácticas. Isto supón que toda unha xeración de ata 30 anos poderá estar ata catro anos con este tipo de acordos que contemplan soldos que oscilan entre o 60% e o 80% do salario convencional fixado no convenio. Ademais, as empresas que fagan contratos en prácticas poderán beneficiarse dunha redución da cota á Seguridade Social de ata o 50%.

Como se mencionou anteriormente, o xornalismo é un dos sectores onde os bolseiros se ven máis afectados pola precariedade laboral. Isto débese xa non só por razóns económicas, senón tamén pola infravaloración á que está sometida a profesión. “Ninguén sabe quen é periodista”, afirmou Ramón Espuny, do Sindicat de Periodistes de Catalunya. Este conflito xorde do espallamento da idea de que calquera persoa está capacitada para transmitir información contrastada e comprensible a un público amplo. É por este motivo que, a día de hoxe, o estudo dun grao universitario de xornalismo non é imprescindible para que se asuman responsabilidades propias dun profesional. Isto é aproveitado polas empresas da información, cuxos titulares prefiren, en moitas ocasións, que sexan os bolseiros os que fagan as funcións de redactores, posto que a súa remuneración e os seus dereitos laborais son menores.

Tras unha análise dos datos ofrecidos, queda unha visión desesperanzadora do noso futuro, como xornalistas e cidadáns. A precariedade laboral no xornalismo é unha realidade cuxas consecuencias padece toda a sociedade. En primeiro lugar, aquelas persoas coa titulación de xornalismo que carecen dun posto de traballo porque ás grandes empresas comunicativas compénsalles contratar a estudantes en prácticas cunha mínima remuneración ou, nalgúns casos, sen ela. Por outra parte, o estudantado que firma este convenio con fin de formarse na súa profesión, e cumprir co Plan de Estudos, non o fai porque carece dun profesional que o guíe. Acaban cubrindo horas e tarefas correspondentes ao resto da plantilla esperando por un futuro posto en boas condicións que non chega. E, por último, a propia sociedade, cuxa calidade democrática se degrada lentamente ante a ausencia de profesionais da información que ofrezan contidos contrastados e que permitan crear espíritu crítico. Conscientes desta situación, diversos sectores da poboación levan manifestando a súa indignación nos últimos anos. Un dos proxectos máis soados é unha recollida de firmas levada a cabo polo Foro de Organizacións de Xornalistas, que agrupa á  Federación de Sindicatos de Periodistas , UGT e CC.OO., así como a diferentes asociacións e colexios de xornalistas. O resultado presentouse aos diferentes grupos parlamentarios pero non obtivo respostas por parte de ningún deles.