A saúde mental no cinema

Casteleiro Suárez

O cinema é un medio de comunicación masivo. Debido ás imaxes e ó son, conta cunha riqueza narrativa capaz de provocar no público un impacto comunicacional superior ó doutros medios. Constitúese como unha linguaxe, comunicativa e estética, e non é un sistema de signos homoxéneo. A maiores, cabe destacar a súa diversidade de opcións, xa que é posible atopar contido de infinidade de temas e adaptado a case todos os grupos de idade.

Porén, o seu cariz como medio de comunicación non é en absoluto xornalístico, non se debe á verdade. Por esta razón, emprégase, ás veces, como un instrumento. Trala vitoria dos comunistas na Revolución Rusa, Lenin pronunciaba a súa famosa frase “De todas as artes, o cinema é para nós a máis importante”. Con isto, quería dicir que naquela época o cinema era o medio de comunicación máis eficaz para a formación das masas, xa que case o 80% do pobo ruso era analfabeto. Hoxe en día, o cinema segue sendo un medio eficaz e un importante complemento na educación da sociedade, xa que pode servir como elemento visibilizador de realidades estigmatizadas. A saúde mental é unha delas.

As enfermidades mentais teñen cabida no sétimo arte. Existe unha gran filmoteca que recolle dende obras mestras como Alguien voló sobre el nido del cuco [1] ata pezas ofensivas para o colectivo como Toc Toc [2]. Todas elas relatan, mellor ou peor, unha realidade coa que convivimos, descoñecida para a maioría dos que non a padecen.

O perigo reside en que o tratamento destas enfermidades na gran pantalla pode ter un dobre fío. Podemos ver unha película na que se mostra ou, mellor dito, se achega ó espectador ó que realmente é ter unha enfermidade mental, pero tamén podemos atoparnos con filmes que estigmatizan e caricaturizan ós doentes e incluso películas que crean unha imaxe terrorífica deles. Neste sentido a desestigmatización dos enfermos mentais na sociedade enfróntase á liberdade de expresión. É posible a súa convivencia, pero en moitos casos ambos intereses entran en conflito.

En 1999 vía a luz Inocencia Interrumpida, un filme que pasaba desapercibido ó ter que compartir carteleira con Salvar al soldado Ryan ou Gladiator, pero que trascendeu con calma no tempo ata ser considerado hoxe unha peza de culto, historia do pop. Na película, a Sussana Kaysen diagnostícanlle un trastorno da personalidade, polo que tanto o seu médico como os seus pais deciden internala nun centro psiquiátrico. Alí coñecerá a un grupo de rapazas con outras enfermidades mentais, xunto ás que tentará entenderse a si mesma e escapar da súa propia mente.

O filme, a maiores da súa forza estética, posúe unha interesante reflexión sobre os límites da cordura. Cuestiona o concepto de loucura en relación ó significado que se lle atribúe nas diferentes épocas e graos de educación da sociedade. No expediente médico de Sussana aparece clasificada como doenza a promiscuidade. A protagonista pregúntase nunha conversación coa personaxe que interpreta Angelina Jolie: “¿Cantos tíos teño que tirarme para ser catalogada de promiscua? ¿Cinco, dez, vinte? ¿Cantas mulleres tería que tirarse un tío para ser encerrado por promiscuo?”.

É dicir, critica a confusión dunha enfermidade real coa promiscuidade. Non é un caso illado: a sociedade banaliza e emprega palabras como “enfermo” para referirse a case calquera alteración da norma. No caso da película, é unha esaxeración, xa que ela está encerrada nun psiquiátrico. Porén, coas palabras, a sociedade encerra en psiquiátricos á xente tódolos días.

No último círculo do grupo de Saúde Mental puidemos falar cos membros con esquizofrenia e TOC da Asociación Andaina Pro Saúde Mental. Eloy afirmaba que non está ben denominar esquizofrénico a alguén que non o é, xa que o colectivo que si padece esta enfermidade pode verse prexudicado por unha mala interpretación da súa doenza.

Máis referido ó cinema, Kiko opinaba que o día que un enfermo mental protagonice un filme sobre saúde mental estarán ben representados. Valora os dotes interpretativos de, por exemplo, Danny DeVito en Alguien voló sobre el nido del cuco, pero di que para chegar a amosar o que se sinte, a visión da vida que se posúe, ten que facelo un actor que o comprenda plenamente.

Por último, falamos do matiz que os directores adoitan dar ás películas desta temática. Na maioría dos casos a ambientación é triste ou caótica. Eloy critica este aspecto, e afirma que a súa vida non é así, que “aquí rímos moito”.

En definitiva, o cinema é un medio de comunicación, polo que cómpre aproveitar a súa función formadora e reformadora para adquirir os coñecementos axeitados e aprendermos a vivir en sociedade.

---

[1] Película de 1975 dirixida por Milos Forman, gañadora de 5 Óscars.

[2]Película española dirixida por Vicente Villanueva que obtivo críticas negativas pola caricaturización da enfermidade TOC.

Imaxe destacada: Angelina Jolie en Inocencia Interrumpida (1999).