Se lle preguntamos a Óscar Rodil, doutor en Ciencias Económicas pola Universidade de Santiago de Compostela, que reformas se poden introducir para conseguirmos producir e consumir de forma responsable, a súa resposta é clara: “os papeis importantes son da educación e da política… pero hai cuestións que teñen que ver cos medios de comunicación que consumimos“.
A importancia radica no que se nos transmite a través destes. “Aí está a publicidade, as campañas, os estilos de vida que se nos transmiten. Todo iso vai conformando dalgunha forma a visión que teñen as persoas do que debe ser a súa vida e o seu estilo de vida”, engade Rodil, con quen víñamos conversando sobre a sobreprodución nunha publicación anterior.
Os medios de comunicación teñen un gran peso á hora de promocionar un consumo máis responsable. Hai iniciativas como o mercado ecolóxico de Entre Lusco e Fusco, que ten lugar as tardes dos martes no parque compostelán de Belvís. A súa visibilización axudaría á concienciación, pero o centro mediático apunta a outras direccións.
Despois dunha década, segue a ser descoñecido para o público xeral “porque as persoas non están concienciadas e tamén porque non coñece, hai xente de Santiago que non pasa por aquí”, coméntannos no posto de María Cereza. “Hai quen si vén de paso, pero habitualmente veñen 10-15 clientes todos os martes”.
Maureen, outra das produtoras que vende neste mercado, ten claro que o descoñecemento débese a que aos medios de comunicación “non lles interesa, porque o supermercado grande é o que ten as ganancias”. Leva 28 anos en Galicia e considera que segue sendo moi difícil atopar este tipo de produtos. “Ao principio promovemos bastante o que é o mercado, en radio, folletos, etc. e logo é o boca a boca, porque os clientes que veñen, volven”.
Por conseguinte, esta falta de visibilidade repercute na falta de concienciación, aínda que non é o único elemento. Como nos comenta Maureen, “cando soa a campá (do colexio do arredor) ves aos pais e aos nenos comendo bolos industriais, e dis, como poden? Van como cabalos con vendas tendo produtos boísimos para os seus nenos, aquí, neste mercado”.
Este tipo de produtoras traballan coa comunicación interpersoal, con ese boca a boca. Anabel Varela, do posto de pan artesanal Backemma, pensa que “os medios obedecen á industria do márketing, temos grandes produtoras a nivel mundial de comidas, que non alimentos, como Nestlé, Pepsico…” e o gran problema que xeran a nivel mediático é que ”colman os medios de comunicación de propaganda. Entón os medios non irán contra esas grandes industrias porque representan gran parte das súas fontes de ingresos”.
Mais non estamos a falar unicamente da produción ecolóxica. “En xeral, nos medios, a agricultura perdeu moito peso, fálase moi pouco dela, da súa importancia e da importancia da alimentación”, indica Lidia Senra, quen ademais de vender no Entre Lusco e Fusco foi deputada no Parlamento Europeo. “O seu papel de divulgación sería moi importante, pero creo que agora mesmo non están pola labor”.
“NOS MEDIOS XA NON SE FALA DA AGRICULTURA, DA SÚA IMPORTANCIA NA ALIMENTACIÓN
– Lidia Senra
É algo similar ao que pensa Xosé Manuel Durán, da tenda A Cesta da Saúde. “Trasládase, porque temos falado disto (cos medios), pero como unha anécdota. Ao mellor dinche algo, ou chámante cando fas un proxecto de recuperación de especies autóctonas, pero se se fan eco deste tipo de iniciativas é simplemente como anécdota”.
Sorpréndelle como os medios de comunicación se centran nas grandes cadeas de distribución en lugar de concienciar sobre o consumo responsable. “Divulgalo (…), facer que a xente sexa consciente da importancia que ten”. E é que para Durán a concienciación é unha parte importante do papel que xoga a industria mediática.
Ante a carencia de información sobre a produción e consumo responsable nos medios informativos tradicionais, as persoas que realizan un consumo responsable, teñen algo que dicir.
Rocío Martínez, de 27 anos e residente na cidade compostelá, cre que se fala de cuestións ambientais “mais case sempre de xeito sesgado, sensacionalista e pouco profundo. Existen excepcións, por exemplo Climática (…) especializada na crise climática”. Ademais “hai unha tendencia moi xeralizada a poñer exemplos afastados, coas que a poboación non se identifica tanto, creo que para crear conciencia real é preciso poñer exemplos da realidade próxima”.
“CREO QUE PARA CREAR CONCIENCIA REAL É PRECISO POÑER EXEMPLOS DA REALIDADE PRÓXIMA
– Rocío Martínez
Tamén Blanca Pérez, de 19 anos e do concello amesá colindante con Santiago, nos achega a súa visión: “para min, o que faltan nos medios son moitos datos. Buscas en internet cantos litros de auga aforra unha persoa por non comer carne e as cantidades son incribles, é algo chocante. E eu iso non o vin nas noticias. Fan falla imaxes e datos”.
No caso contrario destas mozas, que realizan un consumo responsable, atopamos a Javier Ramos, un amo de casa de 58 anos. El contábanos que malia ser consciente da importancia do coidado do medio ambiente, na súa vida diaria fai “cousas de uso e de costume que non son boas para medio ambiente”.
Sobre as vías de concienciación tamén nos sinalou que os medios de comunicación dan unha cobertura insuficiente á temática ambiental e aínda menor á agroecoloxía. Indica que se se deran máis visibilidade aos produtos agroecolóxicos e estes tivesen un prezo acorde co seu limiar de gasto, coma no exemplo do pacto de prezos de NonÉoMesmo, consumiría máis deles.
Non obstante, se buscamos razón a esta eiva de cobertura, Javier deixábanolo claro: “os medios, segundo o meu criterio, xa non son libres. Os anunciantes son os grandes contaminadores”.
Realizando unha enquisa anónima entre persoas que non realizan un consumo responsable e ecolóxico (que nos indican que adoita ser por problemas de accesibilidade a estes ou polos altos prezos), salientamos as mesmas conclusións:
Como vemos, un 93,7% das 63 persoas enquisadas considera que os medios dan unha cobertura escasa á produción e consumo responsable.
A cobertura dos medios
Así a todo, é cousa dos medios ou dos consumidores? Cal é a cobertura real que dan os medios de comunicación á produción e mais ao consumo responsables? Para contestar esta dúbida habemos botar unha ollada ás seccións e contidos de medio ambiente dos principais medios.
No contexto galego, La Voz de Galicia, o xornal máis lido, adoita cubrir as novidades a respecto do coidado ambiental relacionadas co rural e máis co agro. Tamén hai novas que se refiren á industria galega (tanto naval como electrointensiva) pola entrada en vigor de novas políticas ministeriais ou polo impacto que esta ten sobre a contorna.
Nótase na hemeroteca que na derradeira década incrementouse o número de pezas dedicadas a esta temática. Malia todo, é de xeito anecdótico que podemos atopar algunha nova en referencia á agroecoloxía, que se presenta coma unha vía de cultivo aínda en desenvolvemento. De feito, La Voz ten un suplemento especializado, o Somos Agro, que malia constar dunha sección de sostibilidade é escaso na difusión deste tipo de produción.
Na CRTVG, a corporación de radio e televisión pública autonómica, os informativos adoitan estar centrados en política e sociedade, con moi pouco espazo ás novidades sustentables. Así a todo, na grella da TVG atopamos “Labranza”, un programa de divulgación que adoita tratar este conxunto temático.
O director deste espazo, Manuel Cruz, comentábanos que en efecto unha das súas intencións é a de promover un consumo responsable. “Se o conseguimos ou non… eu espero que si”.
Tamén nos confesaba que dende a organización do programa carecen de contas oficiais nas redes sociais e que porén o único feedback que reciben é a través do enderezo electrónico do programa que fan figurar en cada edición. Feedback que ha ser, por certo, moito menor que o que recibirían se desenvolvesen actividade en redes, atendendo ao exemplo da meirande parte dos contidos audiovisuais actualmente en emisión.
Quizais esta eiva en materia de retroalimentación sexa un síntoma, segundo vemos, da desconexión que semella estar a darse entre os medios de comunicación e maila audiencia dos seus espazos ecolóxicos. Por unha banda, espazos… habelos, hainos. E por outra, a xente considéraos poucos e insuficientes. O caso é como se perciben, se o tratamento é axeitado, e se chegan sequera á xente.
Outro problema que vemos é a hora de emisión de, en concreto, “Labranza”. As fins de semana antes do xantar. Moi lonxe dos horarios de máxima audiencia. Un mal que veremos tamén no exemplo de RTVE.
Cruz sinalaba, amais, que nos últimos anos houbo un aumento significativo da presenza nos medios deste tipo de contidos. “Hoxe pasou a formar parte da axenda informativa”, dicía, grazas ao traballo de programas especializados, suplementos e mesmo espazos gastronómicos. Aínda que tamén sentenciaba que “dentro deste mogollón uns trátanos mellor e outros meten máis a pata, como adoita acontecer con todo cando se estende tanto a información”.
Se pasamos ao ámbito estatal, no xornal máis lido, El País, damos cunha sección de medio ambiente. Nela podemos ler un número significativo de novas arredor da produción e máis do consumo sustentables, sobre todo encaradas ás enerxías renovables. Na subsección “Vida Eco” tamén se poden atopar artigos exemplares relacionados coa reciclaxe, co aproveitamento dos produtos e mais co consumo responsable.
En canto a RTVE, nos informativos adóitanse reflectir as derradeiras novidades en materia de política ambiental e do movemento ambientalista a nivel global, mais non se conta con demasiado peso no conxunto do programa. Na súa grella tamén constan espazos de divulgación científica nos que acotío se trata a temática do coidado do medio ambiente e mesmo algún de divulgación ecolóxica a respecto do ODS 12. Pero iso si, fóra das canles principais e dos horarios de máxima audiencia.
Semella que os nosos medios xeralistas cobren este tipo de temáticas con eivas a efectos de peso e visibilidade se as comparamos co que lle dan ó resto do seu contido. Non é comparable o número de pezas que tratan o coidado do medio ambiente, o cambio climático ou a produción e mailo consumo responsables ás que se publican ou emiten enmarcadas nas seccións de política ou sociedade.
No marco europeo non hai unha tónica xeral que se siga na realidade mediática de cada país. Mentres que en Italia ou en Francia a información ambiental recolle as derradeiras novidades ao respecto (no eido político ou global) e cun peso e unha visibilidade menor que os exemplos peninsulares; en Alemaña a cousa cambia.
No cotián xermano Der Spiegel, que por liña editorial poderiamos dicir que é o correspondente a El País, destaca unha sección específica de cambio climático, á que chaman, literalmente, “Crise Climática”. O máis salientable deste caso é que a información é máis específica, así como a divulgación. Semellan ser contidos dirixidos a un lector xa coñecedor desta temática, que xa sabe aspectos que os medios españois, por exemplo, aínda explican nas súas pezas a modo de divulgador. E todo iso malia ser un medio xeralista.
Para dar unha explicación a esta realidade cómpre pensar na alemá coma unha sociedade máis concienciada co coidado do medio ambiente, na que o ambientalismo non sae do ollo mediático nin da opinión pública. Proba disto é a forza dos Verdes na política xermana. Tanto, que saen nas derradeiras enquisas como o partido gañador das eleccións xerais de finais de ano no país.
Diante desta análise, e máis co testemuño das produtoras e consumidoras consultadas, podemos observar que a cobertura mediática é insuficiente. Ante esta carencia informativa, formativa e difusora dos medios tradicionais, as persoas que decidiron iniciar un consumo máis responsable concienciáronse a través doutras vías.
Formación, como cos ciclos de Integración Social e Animación Sociocultural no caso de Rocío Martínez, cursos da Escola de Voluntariado de Manos Unidas como fixo Mariña Rodríguez ou a través de novas referentes na rede, que nos comenta Blanca Pérez; son algunha destas vías que se unen ao boca a boca que conseguen as produtoras.
A consecuencia é clara, aínda que máis directa: esta comunicación ten moi pouco alcance. Unha implicación da industria mediática é imprescindible para unha concienciación xeral poboación, mais a realidade dinos que, agás casos máis puntuais como en Alemaña, a información xeralista apenas toca o tema, ou faino dunha forma moi superficial que non contribúe á formación dunha verdadeira opinión crítica coas formas de produción e consumo.
Paula Pérez Cantelar (difusora; entrevistas a Óscar Rodil, Lidia Senra, produtoras de Lusco Fusco e Blanca Pérez; redacción), Iria Ramos Mesía (responsable de actividades; entrevistas a Óscar Rodil, Lidia Senra, Javier Ramos e Xosé Manuel Durán; redacción); Martín Rei Leis (editor; entrevistas a Óscar Rodil, produtoras de Lusco Fusco, Xosé Manuel Durán e Rocío Martínez; redacción), Uxía Sánchez Lorda (coordinadora; entrevistas a Óscar Rodil e Mariña Rodríguez; redacción), Iria Tojo Aldariz (editora; entrevista Óscar Rodil).
Observatorio Cidadán de Comunicación 
2 comentarios en “Concienciación, materia pendente dos medios de comunicación no consumo responsable”