Cada ano presenciamos o peche de numerosas escolas unitarias na nosa Comunidade Autónoma: os Colexios Rurais Agrupados galegos están a vivir unha crise. Volveuse algo rutinario, pero moi poucos coñecen o procedemento burocrático desde que se toma a decisión ata o posterior fechamento definitivo. Falamos co actual director do CRA Coristanco-Santa Comba, Suso Mosquera, que viviu de primeira man varios peches, para que nos comentase o proceso de fechamento e como actúa a Administración nestes casos.
El mesmo fixo fincapé nos días comprendidos entre o un e o vinte de marzo, posto que son determinantes para saber se a unitaria continuará aberta o próximo curso. Neste período realízanse as reservas de praza para o ano seguinte, e é aí cando coñecen o alumnado co que van contar. Logo, estes datos comunícanselle a Inspección, que se encargará de tomar a decisión definitiva. A pesar de que en ningunha normativa apareza por escrito que por debaixo de seis estudantes se deba pechar a unitaria, se non se supera dita cifra, o máis probable é que non a deixen seguir adiante. Non obstante, danse excepcións, como a escola rural de San Cristovo, que fai máis de dez anos continuou funcionando con tres nenos. Así nos foi contando Suso Mosquera os pasos que se seguen para tomar a decisión de cerrar unha unitaria. Ademais, comenta a inexistencia dun protocolo idéntico para todos os casos á hora de actuar.
Unha vez que Inspección toma a decisión do peche, Suso Mosquera asegura que a el llo transmiten de xeito verbal, é dicir, non lle envían un comunicado oficial: “A Administración Educativa divídese por provincias, polo que os procedementos administrativos poden ter algunha diferenza. Pero a min como director non me comunicaron nada oficialmente”. Tal e como apunta o director do CRA Coristanco-Santa Comba, o único formalismo vese cando a finais do mes de xullo o fechamento dunha unitaria consta no Diario Oficial de Galicia (DOG) coa publicación do catálogo de centros.
Despois de coñecer a decisión do peche por parte de Educación, é o momento de expoñer a situación ós pais, nais ou titores legais dos matriculados e matriculadas. Suso Mosquera afirma que, grazas ó contacto directo e practicamente diario que se mantén coas diversas familias, trátase dun tema que xa se vai falando ó longo do curso, polo que tampouco se lles anuncia formalmente: “se se ve que nun lugar non hai os suficientes nenos, xa se imaxinan que a escola pode pechar”.
Suso Mosquera temía a posible desaparición do CRA de Santa Comba, pois, pouco a pouco, foi quedando sen escolas logo de que Educación pechara varias delas. No 2019, este colexio quedou soamente coas escolas de San Cristovo e a do Busto: “Con tan só dúas escolas perderíamos o profesorado especializado, como o de inglés ou o de música”. Segundo nos explica o director deste Colexio Rural Agrupado, esas materiais pasarían a impartilas mestres ou mestras dun CEIP. Entón, el mesmo decidiu propoñer a unificación co CRA de Coristanco e coa Escola de Educación Infantil de Lañas nunha reunión da Asamblea de Mestres dos Colexios Rurais Agrupados de Galicia (AMCRAGA). Finalmente, lograron levar a cabo esta unión.
Fotografía cedida polo CRA Coristanco-Santa Comba
Segundo Suso Mosquera, “a antiga conselleira si que nos deu un impulso, pero a Administración Educativa Galega actual non cre nos CRAs”. A pesar disto, o CRA Coristanco-Santa Comba, que pronto se denominará CRA A Tarandeira, segue adiante. Nestes momentos, o director afirma que se atopan nun momento de cambios con respecto ós procesos pedagóxicos, apostando pola aprendizaxe baseada en proxectos e non tanto en libros de texto: “estas escolas son o laboratorio ideal para experimentar novas metodoloxías e pedagoxías”. Alén disto, confirma que están en proceso de remodelar algunhas aulas, como a do Busto ou a de Lañas.
En Galicia cada vez máis unitarias sométense a este procedemento de peche explicado por Suso Mosquera. Por exemplo, a escola unitaria de Campos, que pertencía ó CRA de Teo, deixou de funcionar para sempre hai máis dunha década. Manuel Masaguer era o xefe de estudos do colexio e o profesor que se encargou do seu alumnado os últimos cinco anos de actividade na escola rural: “foi a miña primeira escola unitaria e atopeime con 14 marabillosos alumnos. Xuntos emprendemos unha aventura que durou cinco anos”.
Tras o lustro do que nos fala Manuel Masaguer, “a escola de Campos quedou sen matrícula. É unha zona rural onde non había nenos e ó baixar de cinco alumnos o Inspector comunicounos o seu peche”. Afirma que “era unha realidade á que non podíamos facer fronte”.
Este mestre asegura que se trata de “unha situación súper triste”. Como para el unha unitaria é un lugar onde se aprende dun xeito distinto (xa que sostén que “a escola rural é unha escola diferente”), tomou a decisión de seguir apostando por este modelo educativo. A unitaria de Casalonga foi o seu seguinte destino, contribuíndo así a unha educación “onde os nenos e nenas medran en contacto coa natureza, onde experimentan e aprenden case sen libros”. Como vemos, Manuel Masaguer tamén nos fala sobre as innovacións pedagóxicas nestes centros educativos: “conectámonos a Internet, con moitos proxectos e coñecendo alumnos doutras cidades de España, doutros colexios. Utilizamos ordenadores, periódicos, a horta escolar… Trátase dunha ensinaza cos alumnos e para os alumnos”.
Manuel Masaguer concluíu o seguinte: “Falar de escola rural é falar de amizade, familia e cordialidade”. Así é como decide definir a educación no rural, remarcando os devanditos valores que se van perdendo con tódolos procedementos que conlevan o fechamento dunha unitaria ou CRA.
Paula Barreiro Castiñeiras (Actividades)
Carlota Fandiño Carragal (Difusión)
Iria Fernández Calvo (Coordinadora)
Leila Fernández Castro (Edición)
Observatorio Cidadán de Comunicación 