Lexislación nos medios comunitarios, situación actual, limitacións e cambios no horizonte

MARIANO FERNÁNDEZ CABARCOS e ISABEL LEMA BLANCO, integrantes de Cuac FM.

O marco normativo estatal para os medios de comunicación comunitarios está establecido na Lei 7/2010 Xeneral de Comunicación Audiovisual, aprobada hai case unha década polo Parlamento Español. Unha Lei que recoñece por primeira vez aos servizos audiovisuais comunitarios sen ánimo de lucro e que debería establecer unha folla de ruta para a súa normalización dentro do sistema de medios estatal. A pesar da súa entrada en vigor, nada cambiou para os medios nas súas condicións materiais.

En primeiro lugar, cabe sinalar que, tras nove anos, nin unha soa licenza de radio nin de televisión foi outorgada a servizos audiovisuais comunitarios sen ánimo de lucro, nin existen medidas de fomento para o sector.

Ao contrario, como a Rede de Medios Comunitarios ( ReMC) e outras plataformas estatais viñeron denunciando, as administracións seguen incoando expedientes sancionadores contra eles, como o impulsado pola Xunta de Galicia contra Cuac FM en 2017. As administracións seguen cegas, xordas e mudas, pero hai un cambio sutil aínda que este sexa apenas perceptible; cando se desprega a vela na dirección correcta, ten consecuencias.

Non obstante vaiamos de novo á lei que ampara aos medios comunitarios, porque o demo está nos detalles. E o detalle podemos atopalo no artigo 4 da  LGCA, que recoñece aos medios comunitarios como “un dereito da cidadanía”, pero sen que o lexislador estableza criterio algún de prelación entre estes e os medios públicos ou os comerciais. Así mesmo, no seu articulado, a  LGCA recolle que o goberno establecería no prazo dun ano un regulamento para a adxudicación de licenzas de radio e televisión aos medios comunitarios. Tras oito anos, devandito regulamento segue sen elaborarse, aínda que todo indica que este desenvolvemento na situación actual xa non sería suficiente.

Doutra banda, desde o sector de medios comunitarios denunciouse que a LGCA é discriminatoria con respecto ao sector público e comercial ata puntos que poden considerarse anticonstitucionais. Por exemplo, limítanse os gastos de explotación dos servizos comunitarios  arbitrariamente, establecendo máximos irrisorios que na práctica impiden que a cidadanía poida exercer o seu dereito á propiedade de medios de comunicación en condicións de igualdade. Por suposto, uns límites que non afectan ás empresas comerciais ou aos entes públicos. Cabería preguntarse as razóns que hai detrás das devanditas limitacións e a quen quere favorecer o lexislador.

En segundo lugar, podería dicirse que, desde o punto de vista das radios e televisións comunitarias, a  LGCA converteuse nunha mera declaración de intencións que aínda que careza dun desenvolvemento apropiado, serviu para establecer marcos de referencia por vía xurisdicional que arroxan luces e sombras.  

Así, os tribunais de xustiza decidiron que esta lei non é aplicable ás frecuencias repartidas no Plan Técnico Nacional de 2006, xa que estimaron que o proceso de planificación-adxudicación é un só acto xurídico e que, por tanto, non cabe a aplicación retroactiva da  LGCA, que permitise a atribución de frecuencias sen adxudicar daquel plan técnico a medios comunitarios.

Aínda que a interpretación sexa bastante barroca, xa que non se entende como un mesmo acto xurídico, pode ser desenvolto por suxeitos distintos por moita coordinación que haxa, é a que é, e a precariedade económica dos medios comunitarios non permitiu recorrer a instancias superiores.

E, finalmente, unha boa noticia. Os tribunais de xustiza recoñeceron a discriminación que veñen sufrindo ata o momento os medios comunitarios e resolveron favorablemente a un recurso de  CUAC FM contra a Xunta de Galicia, na que a administración pretendía limitar sinedie o seu dereito para emitir a través da Frecuencia  Modulada.

Como pode lerse neste comunicado de CUAC FM, o Tribunal Superior de  Xustiza de Galicia declara nesta sentenza de 2018 que a Xunta de Galicia estaba a vulnerar os dereitos fundamentais de CUAC ao infrinxir o artigo 20.1 da Constitución Española que recoñece o dereito da cidadanía á liberdade de expresión, o que inclúe  “o dereito de creación e uso de medios de comunicación a través dos cales difundir ideas, opinións e información”.

Así mesmo, sentando un precedente moi significativo en termos xurídicos, o TSXG recoñece en dita sentenza unha garantía temporal de emisión no caso de  Cuac FM, o que por extensión esténdese a todos os servizos de comunicación comunitarios sen ánimo de lucro do Estado, pola vía xurisprudencial. Velaquí o efecto da sutil brisa da que falabamos. Cabe sinalar que as televisións comunitarias xa gozaban deste “período de graza” en virtude da aplicación da Disposición Transitoria 18ª da  LISI (ata que se consolide a regulamentación da LGCA).

Houbo que chegar ata o Tribunal Superior de  Xustiza de Galicia para que se recoñecese a extensión deste dereito ás radios comunitarias, recollido e ampliado pola  DT 14ª da LGCA. Así pois, o tribunal estableceu que a día de hoxe non pode sancionarse nin pecharse unha radio comunitaria cuxa actividade fose anterior ao 1 de xaneiro de 2009. 

A diferenza dos medios comunitarios, en situación moi precaria en virtude da aplicación constante por parte dos poderes públicos e privados da “estratexia das tres  P (poucos, pequenos e pobres)”, a administración si que goza de recursos ilimitados que pode empregar para garantir os dereitos fundamentais da cidadanía ou, como decidiu facer a Xunta de Galicia, restrinxilos aínda máis. Exemplo diso é o Recurso de Casación ante o Supremo anunciado polla Xunta contra a mencionada sentenza do TSXG favorable a  CUAC FM, estando á espera da súa admisión a trámite por parte do Tribunal Supremo. Que o emprego de recursos públicos se destine a estes fins tan cuestionables é outro cantar, pero que non se diga que a pólvora do rei é inútil ou está mollada.

Milímetro a milímetro, os medios comunitarios conquistan espazos para a comunicación fronte a adversarios formidables. Mentres tanto, séguense perdendo oportunidades de levantar un sector de gran valor social do que constan experiencias moi positivas nos cinco continentes. Un sector que, coa lexislación e os apoios adecuados, pode converterse tamén nun actor económico relevante no mundo da comunicación.

A airexa que nos trouxo ata aquí transporta agora aromas dun novo Plan Técnico Nacional, tanto para radio como para televisión. Podería ser, tería que ser, o plan técnico dos medios comunitarios. Queda moito por facer, pero por nós non vai quedar. Son tempos de aparellar o  velamen coa esperanza de cazar un novo vento, o noso vento.

LIGAZÓNS

BOE núm. 79, de 01/04/2010. Ley 7/2010, de 31 de marzo, General de la Comunicación Audiovisual. URL:  https://www.boe.es/buscar/act.php?id=BOE-A-2010-5292&p=20120331&tn=2

CUAC (2017). Comunicado oficial: CUAC apaga o 103.4 FM. URL: https://cuacfm.org/novas/2017/09/comunicado-oficial-cuac-fm-apaga-o-103-4/

CUAC (2018). A Xustiza da a razòn a Cuac FM no seu recurso contra a Xunta de Galicia e garante o seu dereito a emitir en FM. URL: https://cuacfm.org/novas/2018/10/a-xustiza-da-a-razon-a-cuac-fm-no-seu-recurso-contra-a-xunta-de-galicia-e-garante-o-seu-dereito-a-emitir-en-fm/

CUAC (2018). La fiscalía estima que la xunta de galicia vulnera los derechos fundamentales de CUAC FM. url: https://cuacfm.org/novas/2018/09/la-fiscalia-estima-que-la-xunta-de-galicia-vulnera-los-derechos-fundamentales-de-cuac-fm/

CUAC (2019). Comunicado de cuac ante o recurso da xunta de galicia á sentenza do TSXG que garante o dereito de emisión de CUAC FM. URL: https://cuacfm.org/novas/2019/02/comunicado-de-cuac-ante-o-recurso/

REMC (2018). Medios comunitarios, clave para el cambio cultural, según los movimientos sociales. URL: https://medioscomunitarios.net/2018/12/medios-comunitarios-clave-cambio-cultural-movimientos-sociales/

REMC (2019). El nuevo Gobierno tiene que planificar frecuencias para radios y TV comunitarias. URL: https://medioscomunitarios.net/2018/06/el-nuevo-gobierno-tiene-que-planificar-frecuencias-para-medios-comunitarios/

RICCAP (2019). Nuevo estudio sobre legislación de los medios comunitarios en Europa. Boletin RICCAP marzo-abril2019. URL: https://mailchi.mp/d7fe15448973/boletn-riccap-marzo-abril-2019?e=3f92d84b04  

 BIBLIOGRAFÍA

Lema-Blanco, I., Rodríguez-Gómez, E. & Barranquero-Carretero, A. (2016). Jóvenes y tercer sector de medios en España: Formación en comunicación y cambio social. Comunicar: Revista científica iberoamericana de comunicación y educación , (48), pp. 91-99. Doi: https://doi.org/10.3916/C48-2016-09